welke eisen zijn er aan werkplekverlichting?

Welke eisen gelden er voor verlichting op de werkplek?

Verlichting op de werkplek is een belangrijk aspect van de arbeidsomstandigheden en de gezondheid van werknemers. Een goed ontwerp voor een werkplek of kantoor sluit daarbij aan. Een goede verlichting zorgt ervoor dat werknemers hun taken goed kunnen uitvoeren, ongelukken kunnen voorkomen en zich prettig voelen.

Een slechte verlichting kan daarentegen leiden tot vermoeidheid, stress, hoofdpijn, oogklachten en zelfs depressie. Daarom zijn er in Nederland en Europa wettelijke eisen en richtlijnen opgesteld voor de verlichting van binnenwerkplekken. In dit artikel bespreken we wat deze eisen en richtlijnen inhouden, welke factoren de lichtbehoefte bepalen en hoe je de verlichting op de werkplek kunt optimaliseren voor meer comfort en productiviteit.

Wettelijke eisen en richtlijnen voor verlichting op de werkplek

De Arbowet geeft aan dat iedere werkgever, ongeacht de branche of organisatie, verplicht is om te zorgen voor correcte verlichting op de werkvloer1. Onder correcte verlichting verstaat men, naast de weergave van het licht, ook het veilig installeren van de verlichtingsinstallatie. De Arbowet verwijst voor de specifieke eisen aan de verlichting naar de Europese norm NEN-EN 12464-1:2011 (nl) Licht en verlichting – Verlichting van werkruimten – Deel 12.

Deze norm geeft voor alle mogelijke werksituaties de vereiste lichtkarakteristieken weer, zoals de verlichtingssterkte, de gelijkmatigheid, de verblinding, de kleurweergave en de kleurtemperatuur. De norm is in 2021 geactualiseerd om rekening te houden met de laatste ontwikkelingen in de verlichtingstechnologie, zoals LED-verlichting, en de veranderende behoeften van de gebruikers, zoals meer flexibiliteit en personalisatie.

De norm EN 12464-1 onderverdeelt de werkplek in drie zones, waarvoor aangepaste waardes gelden: het taakvlak, de directe omgeving en de achtergrond. Het taakvlak is het oppervlak waar de oogtaak wordt verricht, en kan zich op elke willekeurige positie en hoogte in de ruimte bevinden. Ook kan de stand horizontaal, verticaal of alles ertussenin zijn.

De directe omgeving is het gebied van 0,5 meter rondom het taakvlak. De achtergrond is het gebied dat verder dan 3 meter buiten de directe omgeving ligt. Voor elk van deze zones geldt een minimale gemiddelde verlichtingssterkte, die afhankelijk is van de aard en de complexiteit van de visuele taak.

De norm geeft een schaal van verlichtingssterktes, uitgedrukt in lux, die varieert van 20 tot 5000 lux. Voor een kantoorwerkplek is de minimale gemiddelde verlichtingssterkte 500 lux voor het taakvlak, 300 lux voor de directe omgeving en 200 lux voor de achtergrond. Voor de muren en het plafond gelden ook minimale verlichtingssterktes, respectievelijk 75 en 50 lux, om te zorgen voor een goede helderheid en sfeer in de ruimte.

De norm EN 12464-1 houdt ook rekening met de situaties waarin de lichtbehoefte hoger of lager is dan normaal. Dit kan te maken hebben met de nauwkeurigheid, de concentratie, het contrast, de duur, het daglicht, of het gezichtsvermogen van de werknemers. In dat geval kan de verlichtingssterkte één of twee stappen verhoogd of verlaagd worden op de schaal van lux.

De norm geeft ook aanbevelingen voor de uniformiteit, de verblinding, de kleurweergave en de kleurtemperatuur van het licht. De uniformiteit drukt de verhouding uit tussen de laagste en de gemiddelde verlichtingssterkte binnen een zone, en moet minimaal tussen 0,4 en 0,7 zijn in het taakgebied. De verblinding is de mate waarin het licht hinderlijk of storend is voor het zicht, en moet zo laag mogelijk zijn. De kleurweergave is de mate waarin het licht de kleuren van de objecten natuurgetrouw weergeeft, en moet minimaal een index van 80 hebben. De kleurtemperatuur is de kleurindruk van het licht, en moet minimaal 4000 kelvin zijn voor een koele en stimulerende lichtkleur.

Onderstaande foto’s laten zien wat het belang is van het goed richten en verdelen van licht: binnen één kantoor lichtsterktes tussen 137 lux en 1500 lux is een groot contrast. Voor werkplekken  is dat te veel contrast: het constant schakelen tussen lichtsterktes is vermoeiend.

Optimaliseren van de verlichting op de werkplek voor meer comfort en productiviteit

Naast het voldoen aan de wettelijke eisen en richtlijnen, is het ook belangrijk om de verlichting op de werkplek af te stemmen op de individuele voorkeuren en behoeften van de werknemers. Dit kan bijdragen aan een hoger comfort, welzijn en productiviteit.

Een aantal tips om de verlichting op de werkplek te optimaliseren zijn:

Combineer daglicht en kunstmatig licht. Daglicht is de beste bron van licht, omdat het natuurlijk, dynamisch en gezond is. Het stimuleert het bioritme, de vitamine D aanmaak, de stemming en de alertheid. Kunstmatig licht is nodig om het daglicht aan te vullen of te vervangen, vooral in de winter, in de avond of in ruimtes zonder ramen.

Het is belangrijk om een goede balans te vinden tussen daglicht en kunstmatig licht, en te voorkomen dat er te veel of te weinig licht is. Te veel licht kan leiden tot verblinding, reflectie, oververhitting of verkleuring. Te weinig licht kan leiden tot vermoeidheid, concentratieverlies, fouten of ongelukken. Een goede manier om de balans te bewaren is om gebruik te maken van dimbare verlichting, zonwering, gordijnen of lamellen.

Combineer direct en indirect licht. Direct licht is het licht dat rechtstreeks op het taakvlak schijnt, bijvoorbeeld van een bureaulamp of een spot. Indirect licht is het licht dat via een ander oppervlak, zoals een muur of een plafond, op het taakvlak komt, bijvoorbeeld van een hanglamp of een wandlamp.

Direct licht is nodig om de details en het contrast van de visuele taak te versterken, maar kan ook zorgen voor schaduwen, verblinding of ongelijkmatigheid.

Indirect licht is nodig om de ruimte en de sfeer te verlichten, maar kan ook zorgen voor te weinig licht of een fletse kleurweergave. Een goede manier om de combinatie te maken is om gebruik te maken van verschillende soorten armaturen, zoals downlights, uplights, pendels, spots of strips, die zowel direct als indirect licht kunnen geven.

Kies voor LED verlichting. LED verlichting is de meest moderne en duurzame vorm van verlichting, die vele voordelen biedt ten opzichte van conventionele verlichting, zoals TL buizen of halogeenlampen. LED verlichting verbruikt tot 70% minder energie, heeft een langere levensduur, geeft een betere lichtkwaliteit, is flikkervrij, wordt niet heet, is dimbaar en is verkrijgbaar in verschillende kleuren en vormen. LED verlichting is ook beter voor het milieu, omdat het minder CO2 uitstoot, geen kwik bevat en makkelijk te recyclen is. LED verlichting is dus een slimme keuze voor de verlichting op de werkplek, die zowel kostenbesparend als comfortverhogend is.